Prangko si Keretas Ajaib

Ratusan taun saméméh urang Éropa (babakuna mah Walanda) ngawanohkeun prangko di Nusantara, kagiatan silih kirim surat téh geus lumangsung antarkarajaan. Surat ti hiji karajaan ka karajaan séjén téh, dianteurkeun langsung ku kurir karajaan. Silih kirim surat mangsa harita, ukur lumangsung antara raja-na wungkul. Kaharti kituna mah, lantaran ari keur rahayat mah pimanaeun teuing ngirim surat, nulis ogé apanan arang nu bisa.

Prangko –basa Latin: franco, saéstuna mah mangrupa sacewir keretas anu diterbitkeun ku pamaréntah, di bagéan hareupna aya gambar jeung harga, sedengkeun di tukangna maké pangrapet anu maksudna keur ditapelkeun kana kiriman pos. Ceuk sakaol deui, cenah prangko téh asalna tina kecap “franco” –dicokot tina ngaran Franceso de Tassis, urang Italia. Anjeunna anu munggaran ngalakukeun “pengantaran pos” di Éropa kaping 18 Januari 1505.

Ayana prangko anu napel dina kiriman pos, ngarupakeun bukti yén jasa layanan pos téh, enggeus dibayar ku anu ngirimna. Pamulangtarimana, pihak pos jadi boga kawajiban pikeun nganteurkeun kiriman pos, kudu nepi ka tempat anu dituju. Umumna, benda pos anu ditémpélan prangko téh saperti: amplop; kartu pos; jeung benda pos séjénna.

Gambar prangko téh, henteu sagawayah jadi. Tapi, dirancang husus ku ahlina. Gambar-gambarna ogé diluyukeun jeung téma-téma kamanusaan atanapi pangaweruh, saperti: téma pramuka; téma pendidikan; téma pariwisata; téma rohang angkasa; téma flora-fauna; jeung sajabana. Tangtuna ogé, keur anu sok niténan jeung ngoléksi prangko, bakal nambahan pangaweruh kana: élmu bumi; sajarah; tatanagara; jeung nu lainna. Ku kituna, ulah anéh –keur anu resep mah, dimana waé aya prangko, teu weléh diudag –najan kudu korban waktu jeung waragad anu lain saeutik.

Prangko The Penny Black

The Penny Black, prangko munggaran dunya.

Ayana prangko téh, henteu bisa leupas ti ngaran Sir Rowland Hill. Salaku bangsawan Inggris, Hill ngarasa prihatin galih, niténan kagiatan surat-sinurat di Dinas Pos Inggris. Kagiatan anteur-ngirim surat mangsa harita, kacida loba pisan itu ieu na. waragad ngirim surat, kacida mahalna –bari waragadna téh dipénta saméméhna. Aya ogé anu maké cara kadua, éta waragad dipénta ti anu narima surat. Tapi, cara anu kadua mah kurang ngajamin “kasalametan” surat –ku alatan loba anu narima surat, arembungeun mayar waragadna. Tinangtu kaayaan kitu téh, ngarugikeun pisan ka pamaréntah Inggris harita. Nya, Hill pisan anu jadi panaratas pikeun diayakeunana prangko téh. Mimiti, prangko gagasanna diwanohkeun ka masarakat Britania Raya –Inggris, ping 1 Méi 1840. Sanggeus masarakatna wanoh, kakara dina tanggal 6 Méi 1840, resmi dikaluarkeun prangko munggaran anu dingaranan: The Penny Black. Anu mangrupakeun “réformasi pos”, hasil gagasan Hill.

Éta prangko munggaran, ngabogaan ciri-ciri: di tengahna aya gambar sirah queen –ratu Victoria; dicitak maké warna hideung; di luhureunna aya tulisan “postage”; sedengkeun di handapna aya tulisan “one penny” –nya éta harga nominal éta prangko. Ku alatan gambar prangko-na hideung jeung aya tulisan “one penny”, antukna mah katelah ku masarakat téh: The Penny Black. Mangsa harita, Inggris diratuan ku Alexandrina Victoria ti kawit 20 Juni 1837 dugi ka pupusna taun 1901. Anjeunna ngawasa salila 63 taun leuwih, panglamina maréntah, batan raja atanapi ratu Britania mana ogé. Saparantos Ratu Victoria pupus, Inggris dikawasa ku putrana, nya éta: Albert Edward (Edward VII).

Carita ngeunaan nimukeunana “ideu prangko” ku Sir Rowland Hill, kawilang unik. Harita, Hill keur nyérangkeun patugas pos anu masrahkeun surat ka hiji mojang. Saréngséna niténan éta surat kalayan taliti, si mojang masrahkeun deui éta surat ka si patugas sarta nolak ngalunasan waragadna –cenah mah, teu bogaeun duit. Sir Rowland Hill ngadeukeutan si mojang lantaran panasaran, sarta nanyakeun naon sababna teu daék narima éta surat. Jawaban si mojang, mungguh matak ngajenghok kana haté Hill. Surat anu nyatana ti bébéndéna téh, maké sababaraha “tanda” jeung “kodeu” anu ku maranéhna duaan wungkul anu nyahona téh. Teu kudu muka surat ogé, si mojang geus nyaho eusining surat éta. Jadi, keur naon susah-susah maké kudu mayar ongkos kirimna sagala.

Kajadian ieu ngabalukarkeun Hill jadi kuciwa jeung geregeteun, lantaran lamun terus-terusan kajadian modél kitu hantem waé lumangsung, pisakumahaeun rugina Dinas Pos jeung kumaha atuh nasib karaharjaan parapagawéna deuih. Salian ti kajadian éta, saméméhna ogé Hill téh, osok niténan widang perpajakan jeung élmu administrasi. Mangsa taun 1830, harita Inggris keur mekar jadi nagara industri. Hill mikirkeun kumaha carana sangkan meunang pamasukan keur kas karajaan, tina pajeg kiriman surat-surat. Pamikiran Hill rada kaganggu ku ayana “hak istiméwa” anu dipibanda ku paraanggota Majelis Rendah jeung Majelis Tinggi di parlemen, nya éta: boga hak bisa ngirimkeun surat-surat anu taya watesna kalayan haratis alias teu kudu mayar waragad. Kajadian samodél kieu, ceuk pamikiran Hill, bisa ngabalukarkeun pemborosan anu antukna bakal ngarugikeun kas karajaan. Dua kajadian anu karandapan ku Hill éta, jadi pamikiran manéhna sapopoé. Pamustrunganana, taun 1837 Sir Rowland Hill ngajukeun sababaraha usul ka parlemen, nya éta:

1.    Waragad ngirim surat, kudu diturunkeun. Tujuanna, ngarah loba anu ngirim surat.

2.    Perluna netepkeun tarif pos anu seragam, teu dumasar kana jarak tempuh éta surat. Jauh jeung deukeut, waragadna sarua.

3.    Waragadna dibayar ti heula, ku cara némpélkeun sacewir keretas sabagé tanda ngalunasan.

Pamikiran Hill ieu, mimitina mah teu disatujuan ku parlemen –malahan loba anu nentangna. Tapi, opat taun sabadana –taun 1840, usul pamikiran Hill téh ditarima ku parlemen. Tah ti danget harita, lahir anu ngaranna: Prangko. Sacewir keretas leutik, anu dipaké sabagé tanda ngalunasan pangiriman surat.

Kartu Pos

Prangko Konigin Willem III

Datangna bangsa Walanda ka lemah cai Nusantara –taun 1602, ngalantarankeun ayana kagiatan surat-sinurat anu lumangsung antarnagara: Walanda – Nusantara. Surat anu ditujukeun ti Nusantara ka Walanda, kudu ditujukeun ka pajabat resmi. Eusi surat, teu meunang ngagogoréng ngeunaan kaayaan Kumpeni di Nusantara.

Bubuhan antara Walanda jeung Nusantara téh lain jarak anu deukeut-deukeut –katurug katutuh sarana pikeun ngiangkeunana, nya éta kapal laut, masih kénéh bisa diitung ku ramo, lalakon nepina hiji surat téh bisa taunan. Hiji surat anu dikirimkeun ti Nagri Kincir Angin –Walanda ka Nusantara, lilana aya kana salapan bulanna. Dalah ti Batavia ka Ambon waé, aya kana opat bulanna.

Surat-surat atanapi pakét-pakét pos mangsa harita, ngan ukur disimpen di Stadsherberg –gedong panginepan kota. Ku kituna, sakabeh balaréa kudu ngaroris unggal waktu, bisi aya surat atanapi pakét keur dirina di jero gedong éta. Keur ningkatkeun “kaamanan” surat jeung pakét anu dikirim, antukna pamaréntah Walanda ngawangun kantor pos.

Di Nusantara, kantor pos munggaran dibuka di Batavia –Jakarta tanggal 20 Agustus 1746 –diresmikeun ku Gubernur Jenderal GW. Baron van Imhoff. Éta kantor pos téh ngabogaan tujuan pikeun ngalayanan surat-sinurat penduduk –utamana, keur parapadagang antarpulo. Ogé ka anu sok iinditan ka Walanda, atanapi sabalikna, ti Walanda ka Nusantara. Opat taun ti harita, di Semarang ogé dibuka kantor pos anyar.

Prangko Raja Willem III, Walanda.

Ku alatan prangko ditimukeunana ku urang Éropa –hususna Inggris, munasabah atuh anu nyebarkeunana ogé urang Éropa kénéh. Ka Nusantara, prangko téh diwanohkeunana ku pamaréntahan Hindia Walanda dina kaping 1 April 1864. Ieu prangko –anu mimiti lumaku di Nusantara téh, dijieunna di Amsterdam tur dicitakna di Utrecht, meunang ngararancang Johann Wilhelm Kaiser. Jumlahna, dua juta lembar prangko.

Warna prangko na, beureum anggur. Wangun-na, pasagi. Di tengahna aya gambar konigin –raja Willem III, luhureun gambar aya tulisan “10 cént”, sedengkeun handapeun gambar aya tulisan “postzegel”. Beulah kéncaeun éta gambar, aya tulisan “Néderl”. Katuhueun gambar, aya tulisan “Indie”. Sakuriling sisina ieu prangko munggaran téh, henteu perforasi alias hentu rérégéan –sakumaha umumna prangko. Mangsa harita, nagri Walanda dikawasa ku Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk van Oranje-Nassau ti taun 1849 dugi ka 1890. Kaping 23 November 1890, Raja Willem III pupus. Tahta diwariskeun ka siwina, nya éta: Wilhélmina –anu harita yuswana nembé 10 taun.

Prangko Dai Nippos Yubin Kyoku

Citak tindih "Dai Nippos Yubin Kyoku"

Mangsa Jepang ngaranjah Nusantara –Walanda serah bongkokan 8 Maret 1942, persediaan prangko Walanda ngaleuya kénéh. Ku lantaran prangko anyar acan kaburu dicitak, antukna mah prangko-prangko heubeul ieu, masih kénéh digunakeun –kalayan ngabubuhkeun citak tindih anu ngagunakeun huruf Jepang. Citak tindih ieu, ngamuat tulisan: “Dai Nippos Yubin Kyoku”. Gambar-gambar cap na, rupa-rupa. Kaya-kayaning: binatang; palang; jeung jangkar. Maké citak tindih téh, umurna henteu lila. Taun 1943, mimiti diterbitkeun prangko-prangko Jepang anu maké gambar: bola dunya kalayan peta karajaan Jepang; munding anu keur ngawuluku; basisir sagara; jeung sajabana.

Prangko Memperingati Setengah Tahun Merdéka

Saréngséna Proklamasi Kamerdékaan, oper-alih kakawasaan henteu berjalan mulus. Soldadu Jepang henteu mikeun kakawasaan jeung pakarang perangna ka Indonesia, sok padahal maranéhna téh apanan geus serah bongkokan ka sekutu dina kaping 15 Agustus 1945. Katurug-turug deuih, Walanda ping 29 Séptember 1945 badarat di Jakarta –beuki nambahan paciweuhna kaayaan.

Prangko Memperingati Setengah Tahun Merdeka

Tina jihad filateli, kaayaan mangsa harita kawilang unik –lantaran aya layanan pos anu diselenggarakeun ku dua nagara. Di dayeuh-dayeuh anu direbut ku Walanda, layanan pos ngagunakeun prangko: Néd-Indie. Sedengkeun di wewengkon-wewengkon anu dikawasa ku RI, layanan pos ti Djawatan PTT –Pos, Telegrap, dan Telepon ngagunakeun prangko Indonesia. Mangsa harita, prangko munggaran anu dicitak ku Pamaréntah Républik Indonesia téh, nya éta: prangko “Memperingati Setengah Tahun Merdéka”. Taun 1946 –sataun sanggeus merdéka, pamaréntah RI nerbitkeun prangko séri “Revolusi”. Dicitakna di Jakarta, kalawan henteu maké pangrapet.

Si Keretas Ajaib

Lamun ditengetan tur ditilik-tilik kalawan taliti, saenyana prangko téh kaasup barang anu “unik”. Disebut unik téh, salian ti gunana pikeun ngagampangkeun ngirim surat, ogé ku bentuk wangunna. Nepi ka dangeut ayeuna, jigana kanyaho masarakat kana prangko téh, wangunna pasagi opat. Padahal, bentuk prangko téh henteu sarua kabéh modél kitu. Aya ogé, anu buleud jeung juru tilu. Sedengkeun kaunikan séjénna, prangko téh teu bisa dicitak sagawayah ku saha baé jeung iraha baé. Lembaga anu husus nyitak prangko di Indonésia, nya éta Perum Peruri –Percétakan Uang Républik Indonésia. Ku kituna, kapentingan katut kalungguhan prangko téh bisa disaruakeun jeung duit. Hal ieu nuduhkeun, yén prangko téh kaasup: “barang hargaan”. Sabagé keretas anu “hargaan”, nyitak prangko téh teu béda jeung nyieun duit keretas. Prangko na dirancang husus, sangkan taya anu malsukeun. Salahsahiji carana, nya éta maké “tanda cai” di tukangeun gambar keretas. Keretas anu digunakeunana ogé lain keretas samanéa, tapi keretas husus.

Filateli

Filateli –tina basa Yunani: “philos” (babaturan) jeung “ateleia” (bebas waragad), anu beuti hartina nya éta: “ngabébaskeun babaturan tina waragad pos”. Wujud “ngabébaskeun waragad pos” téh, ku cara: némpélkeun prangko dina amplop sabagé “bukti pembayaran”. Satuluyna, sabagé bukti pelunasan, pihak pos bakal méré tanda ku “cap tanggal pos”. Kiwari, harti filateli téh nunjukkeun kana kagiatan kalangenan jalma anu sok ngumpulkeun atanapi ngoléksi prangko. Numutkeun sajarah, anu munggaran ngumpulkeun prangko téh nya éta: Dr. Gray –pajabat museum Inggris. Anjeunna néangan prangko ngaliwatan The London Times, taun 1841. Nanging istilah filateli ieu, sabenerna mah kakara mucunghul taun 1864. Nya, M. Herpin –tukang ngumpulkeun prangko ti Perancis anu ngenalkeun istilah “philateli” ngaliwatan karangan anu judulna: Bapteme –diterbitkeun dina majalah Collectionneur de Timbres Poste, 15 Novémber 1864.
Mekarna jaman, mawa pangaruh kana karesep jeung kamonésan jalma. Anu raket patalina jeung prangko, nya éta: ngumpulkeun jeung ngoléksi prangko –anu biasana disebut: filateli. Ku jalan resep ngumpulkeun jeung ngoléksi prangko, sahenteuna bakal apal tur weruh kana: sajarah bangsa; kabeungharan alam; tokoh; jeung sajabana –lantaran dina prangko téh, loba gambar-gambar anu aya patalina jeung éta. Cindekna mah, urang bakal apal ka lemah cai sorangan –katut unak-anikna ngaliwatan “maca prangko”. Komo lamun bari ngumpulkeun prangko ti mancanagara mah, kaweruh téh bakal nambahan.

Keur “manukna” mah, ngoléksi prangko téh tangtu bakal ngadatangkeun kasenangan –malah mah: reueus. Minangka kalangenan, ngoleksi prangko ogé bisa ngaleungitkeun rasa stréss. Keur barudak sakola mah, kagiatan filateli téh bisa dijadikeun kagiatan pikeun ngamangpaatkeun waktu di luar jam sakola. Salian ti éta, bakal numuwuhkeun sikep disiplin. Kituna mah kaharti, sabab ngoléksi prangko téh perlu katalitian –teu meunang léléwodéh tur jorok.

Harga hiji prangko bakal leuwih mahal, lamun prangko na geus arang langka –teu sumebar deui di masarakat. Komo, prangko anu geus puluhan taun ka tukang mah. Sok aya kabéjakeun, yén harga prangko anu ditawar téh, méh sarua jeung harga mobil méwah.

***

Wayang 10

Buuk moal digelung deui, mun acan dikuramasan ku getih Dursasana. Moal deuk nepungan luluhur Kuru, mun acan ngarakrak dada jeung ngajejewét baham katut nginum getih Dursasana.

Maca Uga Na Waruga

Sanggeus ngadegkeun karajaan Indraprasta, Pandawa ngarasa lalugina haté. Teu gumantung kana sih piwelas deungeun, bisa nangtung dina tangtungan tur ngadeg dina adeg-adegna. Ngeureuyeuh nikreuh ngawangun nagri, itikurih mélaan peurih ngarah Indraprasta boga peurah. Munasabah mun karajaan Indraprasta anu kakara ngadeg téh, mimiti tembong nguniang boga dangiang. Tapi, nagri anu keur meujeuhna tengtrem téh, ngadadak oyag ku karaman anu ngaganggu katingtriman. Ingon-ingon salahsaurang brahmana, dijegud ku bapa maling. Ngadéngé béja yén banda rahayatna aya nu ngarampog, Arjuna gilig baris nyangkalak bapa maling ku leungeunna sorangan. Satria panengah Pandawa, gasik rék mawa gondéwa jeung jamparing pusakana. Basa Arjuna rék nyokot gondéwa di kamar pusaka, kasampak Déwi Drupadi keur sosonoan jeung Yudistira. Di hareupeun panto kamar pusaka, léngkah Arjuna ngarandeg. Dirina bingung liwung, anu taya hinggana. Deuk maksakeun ngaléngkah, teu wasa ngaganggu kabagjaan lanceukna. Lian ti ngaganggu, tangtuna ogé baris meunang hukuman nyepi diri di leuweung salila sapuluh taun. Ari teu laju mawa pusaka, dirina ngarasa dosa teu bisa bébéla ka rahayatna. Kajurung ku jiwa satria, Arjuna milih meunang hukuman. Sukuna ngadadak tanagaan, léngkahna ngadadak jadi hampang. Bari peureum ngaliwat ka hareupeun lanceukna, Arjuna laju asup ka kamar pusaka, nyokot gondéwa jeung jamparingna. Teu lila ti dinya, gasik ngudag anu maling ingon-ingon brahmana.

Di tapel wates karajaan, horéng aya sababaraha ratus rampog anu keur curak-curak meuncit ingon-ingon. Jamparing dipesat tina gondéwa Arjuna. Sakali mesat, sababaraha puluh bapa maling katiruk jajantungna. Dina dangka anu singget, pararampog ngababatang. Gegedug rampog serah bongkokan, sarta diasupkeun ka pangbérokan. Sanggeus mareuman karaman, Arjuna ngadeuheus ka Yudistira seja masrahkeun diri pikeun dihukuman. Yudistira saéstuna geus ngahampura, malah ngarasa kahutangan budi ku Arjuna anu bajuang demi katingtriman nagri. Sanajan geus dihampura sarta leupas tina hukuman lanceukna, Arjuna gilig rék nyingkurkeun diri ka leuweung. Arjuna tuhu kana jangji, pageuh kana adeg-adeg satria. Rék tanggung jawab, bari sakalian meuseuh diri. Nyaliksik diri, ku cara maca uga na waruga.

Salila nyingkurkeun diri di leuweung, Arjuna meresihan rereged anu ngotoran kolbuna. Gindi pikir belang bayah, diingkahkeun. Bray panon batinna ngadadak caang. Keur anteng ngaraga meneng, ujug-ujug aya sora anu teu aya jirimna. Éta haréwos goib, méré pancén ka Arjuna sangkan gasik nepungan Batara Krésna di nagri Darwaka –Dwaraka.

Kacaturkeun, Ajuna geus tepung jeung Batara Krésna. Ku Krésna, Arjuna diajak ka Gunung Raiwataka pikeun nyakséni acara hajat anu rongkah kacida. Inditna, maké karéta kancana. Arjuna diuk ngaréndéng jeung Krésna, digigireunna aya mojang anu méncrang. Éta nyi mojang téh, adina Kresna anu wastana: Déwi Subadra. Sapanjang jalan, Arjuna maling teuteup ka nyi mojang. Waktu paneuteup amprok, raray Subadra tembong beureum. Aya geter rasa anu pataréma, aya geter asih anu melentis. Krésna anu seukeut pangrasana, surti kana geter ati Arjuna. Ceuk Krésna, anu baris pijodoeun adi kadeudeuhna téh: “satria anu utama; anu gedé wawanénna; anu surti ngungkulan wanci; anu dalit ka sanubari; tur sakti mandraguna”. Ngadéngé kekecapan tina galeuhna galih Krésna, Arjuna ngarasa bungangang. Dirina rék ngabuktikeun, yén payus jadi pangaping hirupna Déwi Subadra. Arjuna ménta widi ka Krésna, rék ngaboyong Subadra ku cara kawas bapa maling. Ku Krésna, disaluyuan.

Waktu acara pasamoan agung geus lekasan, Arjuna metot leungeun Subadra. Éta putri nagri Dwaraka téh ditaékkeun kana karéta, biur Arjuna negarkeun kudana. Ningali Déwi Subadra diiwat ku Arjuna, wangsa Yadawa –babakuna Baladéwa, lanceukna Krésna kasundut amarahna. Batara Krésna anu apal kana watek lanceukna –anu gampang ngageutah jeruk ngahulag Baladéwa sangkan ngabolaykeun niatna pikeun nyangkalak Arjuna. Ceuk Krésna: “anu jadi panyileukan wangsa Yadu –Yadawa nya éta: anakna tepung jodo jeung satria utama. Kusabab geus sababaraha kali ngabolaykeun saémbara, kiwari Arjuna némbongkeun wawanénna. Kakara ayeuna, aya satria anu gedé kawanina. Moal nyieun laku kawas kitu, mun Arjuna lain satria anu utama”. Ngadéngé caritaan adina, haté Baladéwa langsung léah. Baladéwa, laju nepungan Arjuna. Kalawan diaping ku Déwi Kunti Nalibrata jeung dulur-dulur Pandawa lianna, Arjuna mulangkeun deui Déwi Subadra. Satepina ka nagri Dwaraka, Arjuna langsung dirapalan. Hajat rongkah tujuh poé tujuh peuting, digelar. Sabada hajat lekasan, Arjuna ngaboyong Déwi Subadra ka Indraprasta kalayan dijajap ku Krésna jeung Baladéwa. Kutepungjodona Arjuna ka Déwi Subadra, tali mimitran Indraprasta jeung Dwaraka jadi leuwih weweg. Isuk jaganing géto, tina getih Arjuna jeung Déwi Subadra, lahir: Abimanyu, anu baris ngarundaykeun satria anu utama.

Karaton Indraprasta

Sanggeus Abimanyu lahir, Arjuna ngajak Krésna titirah pikeun ningtrimkeun ati ka sisi walungan Jamuna. Krésna, gasik narima pangajak Arjuna. Keur anteng di sisi walungan Jamuna, kagareuwahkeun ku uluk-salam aki-aki. Krésna seukeut panénjo batinna, éta aki-aki anu ngaku brahmana téh taya lian ti Hyang Agni –Déwa Seuneu ti Kahyangan. Si aki ménta tulung ka Krésna jeung Arjuna, pikeun ngahuru leuweung Kandawa. Krésna jeung Arjuna rada ngahuleng basa dipinangsarayaan ku si aki téh, sabab teu boga pusaka katut karéta kuda anu bisa lumpat ngabelesat mun leuweung geus kahuru. Bangbaluh anu duaan, kabaca ku si aki. Si aki terus sidakep sinuku tunggal, batinna ngagero Hyang Waruna –Baruna, Déwa Cai. Déwa Baruna mucunghul tina beungeut cai, laju nyampeurkeun kanu tiluan. Ka Arjuna, Déwa Baruna masrahkeun pusaka gondéwa anu dibéré ngaran: Gandéwa, lengkep jeung jamparingna. Déwa Baruna ogé masrahkeun dua kuda bodas jeung karéta kancana ka Arjuna. Sedengkeun Krésna, dibéré pusaka Cakra jeung Gada Sakti.

Waktu Krésna jeung Arjuna keur ngahuru leuweung, maranéhna nempo aya danawa awéwé keur dibeberik ku raja siluman. Éta danawa anu ngaranna Maya, lumpat kana rungkun anu teu jauh ti Krésna jeung Arjuna. Raja siluman dicegat ku Arjuna, laju tarung patutunggalan. Arjuna gasik mesat jamparing, ngan sakiceup, raja siluman katiir genggerongna. Danawa Maya nganuhunkeun kana pitulung Arjuna, sarta jangji rék mangnyieunkeun karaton. Sanggeus kedal jangji, Maya mulang deui ka nagarana.

Ningali Krésna jeung Arjuna mampuh ngaratakeun leuweung, Hyang Indra nepungan duanana seja nepikeun kareueus pédah geus nohonan pancén ti déwata. Arjuna diwaris pusaka ku Hyang Indra, sanggeus kitu, Hyang Indra mulang ka Kahyangan.

Kacaturkeun danawa Maya. Kalayan dibantu ku ratusan wadyabaladna, Maya tihothat ngawangun karaton. Dina dangka sabulan, karaton geus ngadeg. Éndah taya bandingna, lir karaton ti Kahyangan. Yudistira kacida bungahna, ningali karaton anu agréng. Minangka kedaling rasa tumarima ka Gusti Nu Murbeng Alam, Yudistira rék ngayakeun upacara salametan. Puguh baé, Batara Krésna panuju pisan. Ngan saméméh sukuran, ceuk Krésna, Pandawa kudu meruhkeun heula raja-raja anu remen ngarampas karajaan anu lian. Kamandang ti Krésna disatujuan ku Yudistira, sarta gasik méré pancén ka dulur-dulurna. Bima kudu meruhkeun raja sarakah anu ngawasa di beulah Wétan; Arjuna sangkan nalukkeun karajaan anu ngawasa beulah Kalér; Nakula nalukkeun beulah Kulon; jeung Sadéwa kudu ngaburak-barik karajaan anu ngawasa beulah Kidul. Ku kasaktén putra-putra Pandu Déwanata, raja-raja anu sok ngarampas nagri deungeun téh, serah bongkokan. Atuh karajaan anu dibébaskeun ku Pandawa téh, ngarasa bungah kacida. Minangka tanda tumarima, maranéhna sumpah satia deuk babakti sarta bumela ka Pandawa.

Sanggeus dunya aman, sakumna nagara diondang –kaasup Astina pikeun sukuran karaton Indraprasta. Dina prungna salametan, kabéh tatamu olohok mata simeuteun ningali agréng jeung éndahna karaton Indraprasta. Kitu deui Duryudana jeung dulur-dulur Kurawa, pada hookeun.

Maén Dadu

Samulangna ti nagara Indraprasta, Duryudana nguyung. Dirina teu nyangka, Pandawa anu dikakaya téh bet kalahka jadi nangtung tur nanjung. Duryudana ménta bongbolongan ka Sangkuni, pikeun ngusrukkeun Yudistira katut dulur-dulurna. Ieu ahli waris tahta karajaan Gandara, méré bongbolongan ka Duryudana sangkan ngajak judi ka Pandawa. Ceuk pameleng Sangkuni, Pandawa baris ngayonan pangajak Duryudana. Hal ieu téh patali jeung karesep Déwi Kunti Nalibrata anu nyandu kana judi, babakuna mah: maén dadu.

Bongbolangan ti Sangkuni, ditepikeun ka bapana, nya éta: Dréstaratya. Ku Dréstaratya dihulag, teu panuju karaton Astina dikotoran ku judi maén dadu. Dréstaratya ngageuing anakna, sangkan tong ngadéngé papatah ti Sangkuni. Mending kénéh ngadeukeutan ka emangna –Widura, batan ka adi beuteungna –Sangkuni. Tapi lantaran pangdongsok anu leuwih rosa, antukna Dréstaratya léah manah nyaluyuan kana niat goréng anakna. Dréstaratya, haténa kawilang uduh. Raja anu teu boga pamadegan, gampang pisan ngagaléongna.

Dréstaratya –sang raja Astina ngagupay Widura, sangkan ngagiringkeun Pandawa ka pakalangan maén dadu. Widura ngajenghok, teu nyangka ka anu jadi lanceukna –anu biasana sok narima panggeuing ti dirina, bet ngadadak robah. Caritaan Widura teu metu, kawas cai anu ragrag kana daun bolang. Basa Widura nepikeun eusi ondangan ti raja Astina anu nangtang ngajak maen dadu, Yudistira mungguh ngarénjag. Kusabab terus dijejeléh waé ku Kurawa, Yudistira kacéot kana ulekan hawa napsu, ahirna narima panangtang maén dadu.

Kacaturkeun, Pandawa geus aya di kalang maén dadu. Sangkuni kacida bungahna, patali jeung taktik anu geus dirarancang ku manéhna. Mimitina, anu diborehkeun téh: duit jeung emas. Dina dangka memenitan, duit jeung emas bandana Pandawa téh: bures. Der anu jadi tarohan téh, undak kana pakaya séjénna, kayaning: sawah; kebon; jeung ingon-ingon. Kabéh pakaya Pandawa, ledis. Kitu deui, karaton katut eusina dijadikeun boreh. Éta ogé karoroncodan, ledis. Banda Pandawa geus béak, taya anu bisa dijadikeun boreh. Tinggal pakéan anu dina awak Pandawa. Antukna, pamajikan Yudistira –Déwi Drupadi katut pakéan Pandawa dijadikeun boreh. Atuh puguh baé, Sangkuni jeung Kurawa kacida bungahna. Hayang ngakaya Pandawa jeung ngajejeléh Praméswari raja Yudistira téh, bakal tinekanan ngabukti. Ngadéngé Déwi Drupadi anu dijadikeun boreh dina kalang judi, Widura ngusap birit, ngejat ninggalkeun kalang judi.

Sangkuni, sang maestro maen dadu.

Yudistira geus poék haténa, tigebrus kana jungkrang anu hina. Pamajikanna anu ditanggeuy kawas endog beubeureumna, dijadikeun boreh. Puguh baé, matak muringkak bulu punduk. Yudistira anu gede haté yén ayeuna mah bakal meunang judi, ahirna ngégél curuk. Déwi Drupadi anu ditandonkeun dina maén dadu, kajabel ku Kurawa. Duryudana rék ngawiwirang Pandawa, ku cara naranjangan Déwi Drupadi di hareupeun pangagung Astina. Sang déwi diséréd, teu bina kawas ka sato. Napsu Bima, mudal. Gasik nyokot gada, rék ngarogahala Duryudana. Adipati Karna nyegat Bima, ngelingan sangkan tigin kana jangji. Déwi Drupadi apanan geus jadi milik Kurawa, sagala paréntah ti Duryudana kudu dilakonan. Waktu Pandawa kudu tataranjang bubulucun di tengah karaton, maranéhna teu bisa mungpang. Kitu deui waktu Déwi Drupadi dirangsadan ku Dursasana –adina Duryudana, sang déwi teu walakaya. Batin Pandawa lir digerihan ku hinis, teu téga ngabandungan Déwi Drupadi dirangsadan. Jumeritna batin Pandawa, tembus ka Batara Wisnu. Sang Wisnu langsung miraga sukma kana raga Déwi Drupadi. Unggal samping Déwi Drupadi dibedol, aya deui gantina. Sababaraha kali baju jeung samping Déwi Drupadi diudar, awakna tetep kabulen ku lawon ti Kahyangan. Niat Dursasana naranjangan Déwi Drupadi, teu tinekanan.

Ku nyeri-nyerina batin Déwi Drupadi, kedal sumpah: “buukna moal digelung deui, mun acan dikuramasan ku getih Dursasana”. Kitu deui Bima, ragrag ucap: “moal deuk nepungan luluhur Kuru, mun dirina acan ngarakrak dada jeung ngajejewét baham katut nginum getih Dursasana”. Waktu Déwi Drupadi jeung Bima kedal sumpah, ngadadak jagat inggeung –totondén sumpahna disakséni ku déwata. Ningali jagat gonjang-ganjing, Widura gasik nepungan raja Astina sangkan ngeureunkeun hukuman ka Pandawa. Dréstaratya katodél haténa, judi téh teu diteruskeun. Kitu deui hukuman Pandawa dicabut, pakaya anu geus ledis diborehkeun, dibalikkeun deui ka Pandawa. Pandawa bisa mulang deui ka Indraprasta, kalayan maké pakéan sakumaha mistina.

***