Wayang 5

“Mun aturan kudu anak raja anu bisa tarung di pakalangan, muga kasakséni ku sakumna pangagung jeung rahayat Astina, Karna dina danget ieu diistrenan ku kuring jadi raja di Angga.”

Pitapak

Sanggeus ditilar ku Pandu Déwanata, karajaan Astina teu mibanda raja –sabab anu boga hak waris tahtana, nya éta: Yudistira, ngora kénéh can manjing jadi raja. Ku kituna, keur saheulaaneun anu dipercaya mangkukaprabon téh nya éta: Dréstaratya –lanceuk Pandu Déwanata. Sanajan warugana teu sampurna –lolong, kusabab taya deui getih Kuru, antukna parasesepuh Astina ngistrénan Dréstaratya jadi papayung nagri Astina. Dibenumna Dréstaratya jadi raja Astina, kalawan dibeungkeut ku ugeran: ‘éta tahta kudu dipasrahkeun ka turunan Pandu Déwanata, mun putra Pandu anu cikal geus manjing sawawa’.

Kacaturkeun, Pandawa jeung Kurawa geus manjing rumaja. Duryudana atawa Suyudana –putra Dréstaratya anu cikal, kacida pisan teu panujuna upama nagri Astina diheuyeuk ku Pandawa. Anu jadi cucuk rungga keur Kurawa téh nya éta: Bima –anu katotol bedas tanagana. Duryudana, salawasna ngintip-ngintip bongohna Bima jeung putra Pandu anu séjénna. Waktu Pandawa keur ngayakeun salametan di walungan Gangga, Duryudana nyieun réka pérdaya sangkan putra Pandu palastra. Duryudana diharéwosan ku Sangkuni –pamanna, sangkan ngaracun Bima. Bima teu ngarasa curiga, waktu datangna Kurawa kana acara salametan bari mawa kadaharan. Bima keuna pitapak Kurawa, ngadahar pasakan anu geus dipurulukan racun. Ku matihna racun, tepi ka Bima kapidara teu inget di bumi alam. Dina kaayaan teu walakaya, Duryudana maréntah ka adi-adina sangkan ngaborogod Bima sarta dikunclungkeun ka walungan Gangga. Awak Bima tikerelep kana dasar walungan, palid angkleung-angkleungan tepi ka tengah sagara.

Gancaning carita, waruga Bima anu dibakutet ku akar hoé, asup ka karaton karajaan naga di tengah sagara. Salasaurang patihna –anu ngaranna: Rajanaga, ngarasa kaganggu ku datangna Bima. Teu tata pasini, awak Bima langsung dipacok. Kersaning déwata, peurah oray téh jadi ubar. Racun anu aya dina awak Bima ngadadak leungit, sarta nambahan kana tanaga Bima. Areuy hoé anu ngabakutet Bima, ngadadak udar. Atuh puguh baé, Rajanaga ngarasa hookeun. Biasana anu dipacok ku dirina, tara lila sok palastra. Kari-kari anu dipacokna, jadi walagri. Bima anu kakara lugay, ku Rajanaga rék dipacok deui sarta rék dibeulit. Saterusna Bima jeung Rajanaga bitotama, Rajanaga kasoran ngabecir asup ka karaton mangadu ka rajana –anu ngaranna: Hyang Wasuki.

Basa Rajanaga mangadu ka Hyang Wasuki, Rajanaga ngarasa hémeng –duméh sang raja ngajawabna ngan ukur ku seuri. Komo basa Bima anjog ka karaton mah, Rajanaga leuwih hémeng –sabab rajana kalah ka ngarangkul Bima. Sanggeus ngadéngé paguneman rajana jeung Bima, Rajanaga kakara apal, horéng anu dipacok ku dirina téh lain satria manéa, tapi: ‘titisan déwa’. Bima ku Hyang Wasuki dibéré cai kahuripan, anu maunatna: sanggeus nginum éta cai, baris jadi satria anu sakti mandraguna. Salian ti dibéré nginum cai kahuripan, Bima salila dalapan poé diatik élmu kanuragan. Sanggeus dianggap lébér élmu kanuragan, Bima dijurung mulang ka nagara Astina.

Élmu Sajatining Hurip

Lalakon diracun ku Kurawa jeung lalampahan di tengah sagara, ku Bima dicaritakeun ka Bisma katut ka Widura –sesepuh Astina. Kitu deui, dicaritakeun ka dulur-dulurna. Laku lampah Kurawa cara kitu, ku Yudistira jeung sesepuh Astina, disidem –teu ditepikeun ka Dréstaratya. Ningali Pandawa teu témbong deuk males pati, Duryudana ngarasa boga tanaga deui pikeun nyieun pitapak anu séjénna. Bisma –anu seukeut panénjo batinna, ngarasa hariwang upama Pandawa kajiret deui ku pitapak Kurawa. Salasahiji caru anu baris nyalametkeun Pandawa, nya éta: ngiangkeun paraputra Pandu ka padépokan anu rada anggang ti karaton. Pandawa dijurung sina nimba élmu kasampurnaan hirup, ka Krépa jeung Krépi di éta padépokan. Sagala élmu anu dipibanda ku Krépa jeung Krépi, diketrukeun ka paraputra Pandu. Sanggeus dianggap ngawasa ‘élmu sajatining hurip’, paraputra Pandu dibéré pancén pikeun guguru ka hiji pandita ahli stratégi perang –ngarah jadi satria anu utama.

Sajeroning Pandawa guguru ka Krépa jeung Krépi, Kurawa ogé –kalawan rerencepan maguron ka éta dua bagawan dina waktu anu béda. Pandawa jeung Kurawa, hatam guguru kasantikaanna. Pikeun ngundakeun élmu kasantikaan, sesepuh Astina ngondang Dorna –taya lian ti adi beuteungna Krépa, salakina Krépi. Dorna téh sabenerna, guru anu disodorkeun ku Pandawa jeung Kurawa pikeun ngatik maranéhna. Sabab saméméhna, Pandawa jeung Kurawa kataji ku pangabisana Dorna waktu nyokot bal dina jero sumur. Harita, paraputra Pandu jeung paraputra Dréstaratya keur ulin ‘Jor’ –kaulinan kawas kasti anu balna dijieun tina lawon. Arulinna ngadadak eureun, alatan balna asup ka jero sumur. Taya saurang ogé anu bisa nyokot bal ti jero sumur, ngan ukur raronghok dina beungeut sumur. Kabeneran, Dorna keur nengetan kaayaan nagara Astina –bari lalajo anu keur ulin Jor. Teu talangké, Dorna nyabut jukut eurih. Éta jukut dipentangkeun kana bal, teu lila, bal geus aya dina leungeun Dorna. Pandawa jeung Kurawa, ngembang kadu. Olohok jeung hookeun ku kasaktén Dorna, sarta samulangna ka karaton dicaritakeun ka Bisma. Sanajan acan kungsi tepung jeung Dorna, Bisma geus apal kana élmu anu dipibanda ku éta putra Resi Baradwaja téh. Patali jeung éta, Dorna payus tur pantes deuih mun dibéré kalungguhan jadi mahaguru di nagri Astina.

Dorna teu ujug-ujug kitu baé, narima pancén ti Bisma. Dirina nyodorkeun tanjakan, minangka sarat anu kudu ditedunan ku satria Astina. Anapon saratna, nya éta: ‘teu meunang mungpang mun dina hiji waktu dibutuhkeun tanagana ku Dorna’. Ahirna Bisma nalék ka Pandawa jeung Kurawa, pikeun ngajawab anu disodorkeun ku Dorna. Kabéh nyaranggupan kana paménta Dorna, pangpangna mah: Arjuna.

Mahaguru

Resi Dorna ngarasa bungah waktu dibéré pancén pikeun ngatik parasatria Astina, komo basa Pandawa jeung Kurawa kedal ucap baris béla pati ka dirina. Cara ngatikna, diluyukeun reujeung watek katut kamampuh anu dipibanda ku parasatria. Ku cara kitu, unggal satria ngabogaan kapunjulan séwang-séwangan. Bima, mahér ngulinkeun gada. Nakula jeung Sadéwa, tapis metakeun pedang. Yudistira, nyongcolang sarta parigel perang dina luhur karéta. Arjuna, pangnyongcolangna dina bab manah.

Keur ngukur kamampuh parasatria, Dorna ngagelar ujian kaparigelan –kalayan disakséni ku pangagung katut sesepuh Astina. Anu pangheulana mintonkeun, nya éta: Bima jeung Duryudana. Sanajan ukur tatarungan, dina émprona mah, siligitik jeung neunggeul ku gadana téh maké tanaga satakerna. Anu nyakséni tatarungan jantungna seseblakan, inggis aya nu tatu parna. Saméméh aya nu jadi korban, Resi Dorna geuwat misah sarta ngeureunkeun anu tatarungan. Giliran kadua, mintonkeun kaparigelan manah. Arjuna tapis manah manuk anu dikencarkeun tina kurungan. Ningali kaparigelan kitu, Karna kalentab haténa. Terus ngagajleng asup ka pakalangan, mesat jamparing nurutan Arjuna bari manah manuk anu dikencarkeun. Hasilna, gedeg. Pada-pada jago. Teu sugema cara kitu, Karna nangtang tarung ka Arjuna. Ningali peta Karna anu teu luyu jeung papagon satria, Krépa asup ka pakalangan, ngahulag Karna sangkan ka luar ti pakalangan –sabab lain putra raja. Nempo kajadian kitu, Duryudana –putra cikal raja Astina, asup ka pakalangan deui, bari ngagorowok: “mun aturan kudu anak raja anu bisa tarung di pakalangan, muga kasakséni ku sakumna pangagung jeung rahayat Astina, Karna dina danget ieu diistrenan ku kuring jadi raja di Angga !”. Karna ngarasa bungah sarta kajait wiwirangna, dina haténa jangji yén dirina baris bébéla ka Duryudana katut Kurawa. Bima ngagedig muru ka anu keur pabéntar paham, kalayan nyebutkeun teu merenah anak kusir ancrub kana pakalangan. Dina kaayaan keur harénghéng, ujug-ujug aya anu asup ka pakalangan. Éta aki-aki téh taya lian ti Adirata –kusir karéta karajaan, bapa kukutna Karna. Adirata ngagabrug Karna, nangkeup satria ti nagri Angga. Meper napsu anak kukutna, sangkan kaluar ti pakalangan. Kawas munding anu diténdok, Karna ngejat ti pakalangan.

***